Public Health Dictionary ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး အဘိဓါန္

Availability = က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈေပးႏိုင္ျခင္း
Accessibility = လူတိုင္းသြားေရာက္ကုသႏိုင္ျခင္း
Affordability = မိမိတတ္ႏိုင္ေသာ ေငြေၾကးပမာဏသာ ကုန္က်ျခင္း

Psychological barrier = စိတ္တြင္းအတားအဆီး
Physical barrier = ေနရာေဒသအတားအဆီး
Administrative barrier = အုပ္ခ်ဳပ္မႈဆိုင္ရာအတားအဆီး
Financial barrier = ေငြေၾကးအတားအဆီး

NGO (Non-Governmental Organization) = လူမႈေရးအဖြဲ႔အစည္း
National Health Plan = အမ်ိဳးသား က်န္းမာေရး စီမံကိန္း
National Health Policy = အမ်ိဳးသား က်န္းမာေရး မူ၀ါဒ
Primary Health Care = ပဏာမ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ
National Immunization Days = အမ်ိဳးသား ကာကြယ္ေဆးတိုက္ေန႔မ်ား
National Sanitation Week = အမ်ိဳးသား ပတ္၀န္းက်င္ ရက္သတၱပတ္ လႈပ္ရွားမႈ

စကားလံုးရွိတဲ့ ေကာင္းကင္

ထူးအိမ္သင္ကေတာ့ စကားလံုးမ်ားနဲ႔ မေျပာပဲ မ်က္၀န္းမ်ားနဲ႔ ေျပာခိုင္းခဲ့သည္။

သို႔ရာတြင္ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး ကိစၥရပ္မ်ား၌ကား စကားလံုးမ်ားကို မသံုးမျဖစ္ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ သံုးရေလ့ရွိသည္။ လူတစ္ဦး ႏွင့္ တစ္ဦး သို႔တည္းမဟုတ္ လူတစ္ဦး ႏွင့္ အမ်ား အျပန္အလွန္ ဆက္သြယ္မႈ (communication) ကို ဘာသာရပ္ တစ္ခုအေနျဖင့္ပင္ သင္ယူရေလသည္။ စာရႈသူ စဥ္းစားၾကည့္ပါ .. အကယ္၍မ်ား က်န္းမာေရး ပညာေပးရာတြင္ “မ်က္၀န္းမ်ား” နဲ႔သာ ေျပာရလ်င္ ဘယ္သို႔ ရွိခ်ိန္႔မည္နည္း။ ဆိုသူတစ္မ်ိဳး နားလည္သူ တစ္ဖံု ျဖစ္ေနမည္။

မွတ္မိေသးေတာ့သည္။ ေဆးေက်ာင္းတြင္ “ကာကြယ္ေရးႏွင့္လူမႈေရးေဆးပညာ” (ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး) ဘာသာရပ္ကို သင္ယူရေလသည္။ ဘိုလို ဆိုလွ်င္ေတာ့ "Preventive and Social Medicine" ဟု ေခၚ၏။ အတိုေကာက္ PSM ေပါ့။ ထို PSM ကိုပင္ ကြ်ႏု္ပ္တို႔ ေက်ာင္းသားတစ္သုိက္က နာမည္ေျပာင္ ေပးထားသည္ "potato and shwe-kyee medicine" ဟူ၏။ အာလူးဖုတ္ေနသည္၊ ေရႊက်ီးကဲ့သို႔ တစာစာ ေအာ္ျမည္ေနရသည့္ ဘာသာရပ္ဟု ဆိုလိုသည္။ (ထိုအသက္အရြယ္က အျမင္ျဖင့္ ေျပာရလ်င္) ေျပာလည္း ေျပာစရာပင္။ အယူအဆ၊ အေတြးအေခၚ တစ္ခု (an idea or concept) ကို ပင္ စကားလံုးအမ်ိဳးမ်ိဳး သံုး၍ ေဆြးေႏြးေျပာဆိုျခင္းမ်ား ရွိခဲ့သည္မဟုတ္ေလာ။ ဆရာအမ်ားက ကြ်ႏု္ပ္တို႔ နားလည္ေစရန္ သိုင္း၀ိုင္း ေျပာသည္ကို ေက်းဇူးမတင္တတ္ခဲ့။ ေနာက္ေျပာင္ရန္သာ သိခဲ့ၾကသည္။

ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး ဘာသာရပ္ကို ထဲထဲ၀င္၀င္ ေလ့လာမိစဥ္မွာေတာ့ “အာလူးဖုတ္သည္” ဟု မေျပာလိုေတာ့။ ေျပာတတ္လွ်င္ စကားလံုး တိုတိုတုတ္တုတ္ ျဖင့္ က်စ္က်စ္လစ္လစ္ ေျပာဆိုရႏိုင္သည္ ဆိုတာ သိလာသည္။ ထိုသို႔ေျပာဆိုႏိုင္ရန္ အသံုးမ်ားေသာ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရးဆိုင္ရာ စကားလံုးမ်ား၊ အယူအဆ၊ အေတြးအေခၚမ်ား ကို ျမန္မာလို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုရန္ စိတ္ကူးမိသည္။ မိမိ နားလည္သလို ေ၀မွ်ျခင္းသာျဖစ္၍ မိတ္ေဆြတို႔ ေ၀ဖန္ အႀကံျပဳၾကပါကုန္။

ဒီတစ္ပတ္ေတာ့ စကားလံုး ၃-လံုး ျဖင့္ စပါမည္။ ေအ သံုးလံုး ပဲ ဆိုပါစို႔ရဲ႔။ “က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မႈ” ကို စိတ္တြင္ မွတ္ၿပီး ျဖည့္စြက္ေတြးၾကည့္ပါ။

Availability

ရွိျခင္းအျဖာျဖာ ဟု ဘာသာျပန္ရမည္လား မေျပာတတ္။ ေဆးရံု၊ ေဆးခန္း အေဆာက္အဦရွိျခင္း၊ ေရာဂါစစ္ေဆးႏုိင္သည့္ စက္ကိရိယာမ်ား ရွိျခင္း၊ ေဆး၀ါးျပည့္စံုျခင္း၊ ကုသေပးမည့္ ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳမ်ား ရွိျခင္းတုိ႔ပင္ျဖစ္သည္။ ေအာက္ပါအေျခအေနမ်ားတြင္ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ရေနသည္ဟု မေျပာႏိုင္။

·         ေဆးရံုရွိေသာ္လည္း ဆရာ၀န္ မၿမဲျခင္း

·         ဆရာ၀န္ရွိေသာ္ျငား ကုသရန္ ေဆးမရွိျခင္း

·         ဓါတ္မွန္ရိုက္စက္ ရွိၿပီး ဖလင္ကုန္ေနျခင္း (သို႔) မီးမလာ၊ မီးအားမျပည့္ျခင္း

ထို႔ေၾကာင့္ ႏိုင္ငံတစ္ႏိုင္ငံတြင္ ေဆးရံုေဆးခန္း မည္မွ် ရွိသည္ဟု ေရတြက္ျပရံုမွ်ျဖင့္ ထိုႏိုင္ငံတြင္ က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈ ရရွိေနသည္ဟု ပံုေသကားခ် ေျပာ၍မရႏိုင္ေပ။ တကယ္တန္း ၀န္ထမ္းအင္အား၊ ပစၥည္းအင္အားျပည့္ျဖင့္ လည္ပတ္ေနေသာ ဌာနမ်ား ျဖစ္ဖို႔လိုသည္။ ေရႊေက်ာင္းေျပာင္ေျပာင္ ၀မ္းေခါင္ေခါင္ ျဖစ္မေနသင့္။

Accessibility

လြယ္လင့္တကူ ရရွိႏိုင္ျခင္း ဟု ျပန္ဆိုလိုသည္။ ဤသည္ကိုေတာ့ Barriers of Access to Health Careတြင္ အက်ယ္ ေျပာၿပီးပါၿပီ။ ထိုအတားအဆီးမ်ား မရွိလ်င္ လြယ္လင့္တကူ ရရွိႏိုင္သည္၊ Accessible ျဖစ္သည္ေပါ့။ ေအာက္ပါေမးခြန္းမ်ားကို ေျဖၾကည့္ပါ။

·         သြားေရးလာေရး လြယ္ပါသလား

·         လူေတြ သြားလာခ်င္စိတ္ရွိတဲ့ ေဆးရံုလား

·         အခ်ိန္မေရြး သြားလို႔ရသလား

·         ဗမာလို မေျပာတတ္လ်င္ေရာ ကုေပးႏိုင္လား

·         ေငြမပါလည္း ကုေပးမွာလား

ေမးခြန္းမ်ား၏ အေျဖမွာ “ဟုတ္ကဲ့” ဟု ဆိုပါက အဆိုပါ က်န္းမာေရးဌာန (၀ါ) ေဆးခန္းသည္ accessible ျဖစ္သည္ဟု ဆိုရေပမည္။

စကားခ်ပ္။
နယ္ၿမိဳ႕ေလးတစ္ၿမိဳ႕၏ ေဆးရံုသည္ အတန္ျမင့္ေသာ ေတာင္ကုန္းေလး တစ္ခုေပၚတြင္ ရွိသည္။ “လူနာသာ ဒီကို ေရာက္ပါေစ ေရာဂါေပ်ာက္ေအာင္ ကုႏိုင္တယ္ဟု” ဆရာ၀န္၊ သူနာျပဳမ်ားက ဆိုစမွတ္ျပဳၾကသည္။ ေျပာလည္းေျပာစရာပင္ ေတာ္ရံုတန္ရံု လူနာကေတာ့ ဒီေတာင္ကုန္းကို တက္ႏိုင္မယ္ မထင္။ တက္ႏိုင္သည့္ လူနာဆိုလည္း ေရာဂါ သိပ္မဆိုးလို႔ပင္။ ေသခ်ာတာကေတာ့ လူနာမ်ား လြယ္လြယ္ကူကူသြားလာ ရႏိုင္သည့္ ေနရာမွာ မရွိေသာ ေဆးရံုပင္။

Affordability

ဒါကေတာ့ Financial barrier ၏ သံတူေၾကာင္းကြဲတစ္မ်ိဳးပင္။ “တတ္ႏိုင္ပါ့မလား” ဆိုသည့္ေမးခြန္းကို လူတိုင္းေမးဖူးၾကေပမည္။ ေရာဂါတစ္ခုေပ်ာက္ဖို႔၊ အသက္တစ္ေခ်ာင္းကို ဆြဲဆန္႔ဖို႔ ေငြကုန္ေၾကးက် ခံၾကရသည္။ မည္မွ် အကုန္ခံမည္နည္း။ သင္သည္ လူ႔ေလာကတြင္ ေနရန္ ၁-ရက္သာ က်န္ေတာ့သည္ ဆိုပါစို႔။ ေနာက္ထပ္ ၁-ႏွစ္ ေနခြင့္ရေအာင္ ေငြမည္မွ် အကုန္ခံ ကုသမည္နည္း။ “ေငြဘယ္ေလာက္ကုန္ကုန္” ဟု လႊတ္ကနဲ ေျပာခ်င္ေျပာေပမည္။ အေသအခ်ာ စဥ္းစားပါ။ တစ္သိန္း အကုန္ခံမွာလား၊ ၁၀ သိန္းလား၊ သိန္း တစ္ေထာင္လား။ မိမိ မရွိေတာ့လ်င္ က်န္ရစ္သူမ်ား မည္သို႔ ရင္းႏွီးစားေသာက္မည္နည္း။ စသည္ စသည္ ေတြးစရာေတြ အမ်ားႀကီးပင္။ ထို႔ေၾကာင့္ “ေပးကားေပး၏မရ” ဆိုသလို က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈသည္လည္း “ရွိကားရွိ၏မတတ္ႏိုင္” ဆိုသည္မ်ား အမ်ားအျပားရွိေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ Available, Accessible ျဖစ္ရံုျဖင့္ မၿပီး Affordable ျဖစ္ဖို႔လည္း လိုေပေသးသည္။

လက္ေတြ႔အသံုးခ်ျခင္း

ဒါဆိုရင္ က်န္းမာေရး ဌာနမ်ား ႏွင့္ ျပည္သူ႔က်န္းမာေရး စီမံခ်က္မ်ား ကို သြားေရာက္ေလ့လာလ်င္ ေမးစရာေလးေတြ၊ ေတြးစရာေလးေတြ ရလာၿပီေပါ့။ ဥပမာ အားျဖင့္

·         ဆရာတို႔ ေဆးခန္းက ရံုးခ်ိန္ပဲ ဖြင့္ၿပီး လူနာေတြ အားတဲ့ ညေနခင္းမွာ ပိတ္ထားေတာ့ Accessible ျဖစ္ပါ့မလားဗ်ာ။

·         လူနာေတြကို စရိတ္မွ်ေပးခိုင္းတာေတာ့ ေကာင္းပါတယ္။ Affordability ေလးကိုလည္း ထည့္စဥ္းစားေပးပါဦး။

·         ကြန္ပ်ဴတာဓါတ္မွန္ (CT-Scan: Computed Tomography) ကေတာ့ ဆရာေရ ဒီၿမိဳ႕မွာ Available ကို မျဖစ္တာ။

စသည္ျဖင့္ေပါ့။